Saya penghidap Talasemia. Apa yang boleh saya makan?

Gambar hiasan (sumber: www.guidedplaygames.com)

Pengenalan

Penyakit Talasemia adalah penyakit genetik (keturunan) pada sel darah merah yang boleh diwarisi daripada ibu bapa kepada anak-anak. Ia disebabkan oleh perubahan gen yang mengganggu proses pembentukan hemoglobin yang menyebabkan jumlah hemoglobin berkurangan.

Hemoglobin adalah protein di dalam sel darah merah yang berfungsi membawa oksigen dan zat makanan ke otak dan seluruh badan. Kekurangan hemoglobin menyebabkan kekurangan oksigen di otak dan sel badan yang boleh memberi kesan seperti kurang daya tumpuan dalam pelajaran, kurang cergas, tidak cerdas, letih, mengantuk serta mudah pitam.

Rajah 1 : Perbandingan sel hemoglobin kanak-kanak normal dan kanak-kanak talasemia.

Kategori Penyakit Talasemia

Terdapat 2 jenis talasemia iaitu :

1. Talasemia Major –> Pesakit talasemia.
2. Talasemia Minor –> Pembawa; tiada gejala dan kelihatan sihat.

1. Sel darah merah pada kanak-kanak Talasemia Major boleh hidup beberapa minggu sahaja berbanding empat bulan bagi individu normal.
2. Kanak-kanak yang menghidap Talasemia Major memerlukan pemindahan darah pada setiap dua hingga empat minggu. Ini penting untuk mengelakkan masalah kekurangan darah dan memastikan tisu badan sentiasa mendapat bekalan oksigen yang cukup untuk menjalankan fungsi tubuh.
3. Pemindahan darah yang tetap dan kerap menyebabkan peningkatan dan pengumpulan zat besi yang berlebihan di dalam badan.
4. Zat besi berlebihan akan berkumpul di hati.
5. Apabila simpanan zat besi di hati telah penuh, zat besi berlebihan akan berkumpul di jantung dan kelenjar endokrin.
6. Zat besi yang berlebihan hasil pemindahan darah boleh dikeluarkan melalui terapi chelation (pengkelatan) sama ada melalui suntikan atau pengambilan secara oral.

Kesan Sampingan Pemindahan Darah

1)  Risiko pengumpulan zat besi di dalam organ badan seperti hati, hati, jantung dan kelenjar endokrin yang boleh menyebabkan organ-organ ini gagal berfungsi : kerosakan pada hati kegagalan jantung kencing manis.
2)  Kelewatan tumbesaran dan baligh terlewat (delayed puberty)
3)  Penyakit tulang / osteoporosis

Saranan Pemakanan

Kanak-kanak Talasemia Major yang menjalani pemindahan darah secara tetap dan kerap disarankan untuk mengamalkan diet rendah zat besi bagi mengurangkan pengumpulan zat besi di dalam badan.

Pengurusan pemakanan bagi diet rendah zat besi adalah seperti berikut:

1. Mengelakkan makanan tinggi zat besi seperti organ dalaman (hati, limpa, paru), daging merah (lembu, kambing, khinzir), makanan laut (tiram, kerang), stok/pati daging, ikan sardin, ikan bilis.
2. Mengelakkan makanan dan minuman yang tinggi vitamin C seperti buah-buahan sitrus (buah limau, jus limau, jambu batu, betik) bersama-sama makanan lain yang mengandungi zat besi kerana Vitamin C berupaya meningkatkan penyerapan zat besi. Buah-buahan sitrus perlu diambil berasingan semasa perut kosong.
3. Mengurangkan penyerapan zat besi dengan mengambil makanan tinggi zat besi dengan sumber kafein seperti kopi dan teh pada waktu hidangan utama.
4. Mengambil 2 hingga 3 cawan susu skim atau rendah lemak sehari kerana kalsium mencegah penyerapan zat besi di samping melindungi tulang daripada osteoporosis.
5. Mengelakkan daripada menggunakan kuali besi (wok) untuk memasak. Gunakan non-stick pan (kuali tidak melekat).
6. Suplemen vitamin C boleh diberikan terutama semasa terapi chelation (pengkelatan) iaitu Desferrioxamine.
7. Suplemen asid folik boleh diberikan kepada pesakit yang tidak menjalani pemindahan darah atau rutin pemindahan darah yang tidak tetap atau berkala. Asid folik berguna untuk pesakit talasemia dengan low transfusion regime dan jika bercadang untuk hamil.
8. Suplemen vitamin E berguna untuk pesakit Talasemia. Vitamin E sebagai antioksida dalam mengurangkan radikal bebas dan melindungi sel darah merah.

** Ini berlainan dengan kanak-kanak Talasemia Minor, di mana sekatan zat besi tidak diperlukan dalam diet mereka. Mereka digalakkan makan secara seimbang bagi memenuhi keperluan tenaga, protein, lemak, vitamin dan mineral yang mencukupi mengikut usia.

Saranan keperluan zat besi untuk kanak-kanak :

Sumber: Recommended Nutrient Intake (RNI) / Saranan Pengambilan Nutrien Malaysia 2005.

Senarai Makanan Tinggi Zat Besi

Contoh makanan berprotein dengan kandungan zat besi yang tinggi:

Sumber : Jadual Komposisi Makanan, 1997.

Contoh makanan dengan kandungan zat besi yang tinggi.

Contoh sayur-sayuran dan buah-buahan dengan zat besi yang tinggi :

Sumber : Jadual Komposisi Makanan, 1997.

Makanan / minuman lain yang diperkaya zat besi:

Sumber: Jadual Komposisi Makanan, 1997.

Rujukan

1. Clinical Practice Guidelines : Management of Transfusion Dependant Thalassaemia. Nov 2009. MOH/P/PAK/195.09 (GU). Ministry of Health. www.moh.gov.my .
2. Living with Thalassemia, Northern California Comprehensive Thallasemia Center, Children’s Hospital & Research Center, Oakland. 2003-2012. http://thalassemia.com/living-with-thal-nutrition-diet.